Książce, którą oddajemy do rąk szerokiego grona Czytelników, przyświecają trochę odmienne – w porównaniu z innymi publikacjami – cele. Ujmuje ona małżeństwo i rodzinę w ich wymiarze społeczno-kulturowym, a częściowo i historyczno-społecznym – w tym także religioznawczym. Wyobrażamy sobie, że zainteresuje ona nie tylko socjologów, etnologów, pedagogów, kulturoznawców, teologów, studentów tych dyscyplin, ale także nauczycieli i wychowawców, pracowników sieci poradnictwa małżeńsko-rodzinnego, działaczy społecznych i wszystkich „społecznie zorientowanych” Czytelników. Książka została przygotowana w zasadzie na bazie wydanej dwukrotnie przez PWN (1982 i 1984) Socjologii małżeństwa i rodziny. Stanowi jej trzecie, gruntownie zmienione, poszerzone i uwspółcześnione wydanie. Zauważamy, że niewspółmierne jest dziś zapotrzebowanie na podręcznik poświęcony małżeństwu i rodzinie. Nie tylko wielokrotnie wzrosła liczba osób zainteresowanych tą problematyką, w związku z wprowadzeniem do szkół specjalnego przedmiotu: przygotowanie do życia w rodzinie, ale też została społecznie zaakceptowana problematyka rodzinna przez wprowadzenie w kilku szkołach wyższych nowego kierunku: studia nad rodziną. Niniejsza książka spełnia wymogi podręcznika; ma w znacznej mierze odpowiedzieć na takie zapotrzebowanie. Pod tym kątem budowano jej strukturę, dobierano materiał o charakterze teoretycznym, historycznym i empirycznym i przedstawiono go w zrozumiałym dla każdego Czytelnika języku.

SPIS TREŚCI

Część pierwsza
MAŁŻEŃSTWO I RODZINA: WYMIAR INDYWIDUALNY I SPOŁECZNY

Rozdział I. Małżeństwo – u podstaw rodziny
1. Elementy konstytutywne i cechy społeczne małżeństwa
2. Zachowania kulturowe i formy prawne prowadzące do małżeństwa
3. Czynniki osobowościowe określające funkcjonowanie małżeństwa

Rozdział II. Rodzina – wymiar instytucjonalny i grupowy
1. Rodzina grupą i instytucją społeczną
a. Definicja rodziny jako grupy pierwotnej
b. Instytucjonalny wymiar rodziny
c. Rodzina wspólnotą i zrzeszeniem
2. Struktura i funkcje rodziny
a. Analiza pojęciowa i kryteria podziałów
b. Funkcje rodziny

Rozdział III. Teoretyczne interpretacje fenomenu małżeństwa i rodziny
1. Dziewiętnastowieczne teorie filozoficzne i ich ideologiczna służebność
a. Kierunek heglowsko-marksowski
b. Tradycjonalizm i pozytywizm
c. Kierunek anarchistyczny
3. Teorie ewolucjonistyczne i ich krytyka
a. Fazy rozwojowe małżeństwa i rodziny w ujęciu ewolucjonistów
b. Krytyka koncepcji ewolucjonistycznych

Część druga
MAŁŻEŃSTWO I RODZINA W RÓŻNYCH KULTURACH

Rozdział IV. Formy życia małżeńsko-rodzinnego w kulturach przed- i pozachrześcijańskich
1. Małżeństwo i rodzina w kulturze chińskiej
a. Tradycyjna wielka rodzina
b. Proces unowocześniania rodziny tradycyjnej
2. Patriarchalny system rodzinny w kraju Wschodzącego Słońca
a. Rodzina szeroką grupą pokrewieństwa
b. Patrylineat i patriarchat
3. Małżeństwo i rodzina w społeczeństwie kastowym Indii
a. Małżeństwo drogą do szczęścia pozaziemskiego
b. Familiocentryzm zasadą życia członków rodziny
c. Wpływy islamu – indywidualizacja jednostki w rodzinie
d. Proces „europeizacji” i „unowocześniania” rodziny
4. Rodzina w świecie arabskim
a. Cechy rodziny arabskiej przedmuzułmańskiej
b. Wpływ islamu
c. Cechy rodziny muzułmańskiej
d. Współczesne przemiany tradycyjnej rodziny muzułmańskiej
5. Małżeństwo i rodzina u Izraelitów
a. Wpływy pogańskiego świata obszaru „żyznego półksiężyca”
b. Objawienie biblijne
c. Trzy etapy rozwojowe wzoru życia małżeńsko-rodzinnego
6. Struktura małżeństwa i rodziny w kulturze grecko-rzymskiej
a. Zróżnicowanie strukturalne rodziny w starożytnej Grecji
b. Rzymska familia – klasyczny typ rodziny patriarchalnej
c. Schyłek rzymskiej familii – uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne

Rozdział V. Małżeństwo i rodzina w kulturze chrześcijańskiej
1. Miejsce rodziny w strukturze chrześcijańskiego społeczeństwa okresu średniowiecza i czasów nowożytnych
2. Koncepcja małżeństwa i rodziny w doktrynie chrześcijańskiej
a. Katolicki model małżeństwa i rodziny – geneza i rozwój
b. Małżeństwo i rodzina w doktrynie prawosławnej
3. Rodzina chrześcijańska – jej funkcjonowanie przez wieki
a. Podstawy prawnomoralne
b. Wymiar instytucjonalny „rodziny chrześcijańskiej”
c. Rodzina domowym kościołem
d. Rodzinna socjalizacja religijna

Rozdział VI. Sekularyzacja małżeństwa i rodziny jako instytucji religijnej
1. Uwarunkowania kulturowe
2. Sekularystyczne ideologie
a. Protestantyzm – podważanie religijnego wymiaru małżeństwa
b. Prawna laicyzacja instytucji małżeństwa
3. Laicki model małżeństwa i rodziny
a. Wymiar teoretyczno-ideologiczny
b. Podłoże praktycznej realizacji

Część trzecia
RODZINA W PROCESIE PRZEMIAN

Rozdział VII. Przemiany rodziny w społeczeństwie industrialnym i ich teoretyczne interpretacje
1. Przemiany rodziny pochodną przeobrażeń w makrostrukturach społecznych
2. Zmiany funkcji rodziny na tle procesów specjalizacji
3. Przeobrażenia w demograficznej strukturze rodziny
a. Problem tzw. Rodziny nuklearnej
b. Malejąca dzietność rodziny
4. Przemiany w wewnętrznej strukturze rodziny
a. Zmieniająca się rola małżonków i słabnąca więź małżeńska
b. Rosnąca pozycja dziecka w rodzinie i społeczeństwie
c. Indywidualizacja rodziny i autonomizacja jednostki w rodzinie
d. Internalizacja wartości rodzinnych

Rozdział VIII. Małżeństwo i rodzina w Polsce – sytuacja i kierunek przeobrażeń
1. Znamienne cechy rodziny tradycyjnej
2. Czynniki wyznaczające kierunek przeobrażeń rodziny współczesnej
3. Małżeństwo i rodzina w strukturze społeczno-prawnej i społecznej świadomości
a. Społeczna ranga małżeństwa i rodziny
b. Przemiany w poglądach na charakter związku małżeńskiego
c. Podważenie trwałości małżeństwa
4. Zmieniająca się struktura demograficzna rodziny
a. Wzory i modele dzietności
b. Stosunek do poczętego życia
5. W domu i w pracy: utrwalony model kobiety zamężnej
a. Praca zawodowa drogą społecznego „spełniania się” kobiety
b. Praca zawodowa a rodzina
6. Położenie materialne rodziny
7. Nowa pozycja dziecka w rodzinie
Uogólnienia i wnioski

Rozdział IX. Socjologiczne badania nad rodziną. Ogólna charakterystyka